દિલ્હી ચૂંટણીમાં એઆઈ

દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી દેશની એવી પ્રથમ ચૂંટણી બની છે, જ્યાં ભારે પ્રમાણમાં કૃત્રિમ બુદ્ધિ એટલે `એઆઈ'નો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. આ ઉપયોગને લઈ નૈતિક સવાલ પણ સતત ઊભા થઈ રહ્યા છે, પરંતુ દિશા-નિર્દેશ જેવી કોઈ સ્પષ્ટ બાધ્યતા નહીં હોવાને કારણે સૌ પોતપોતાની મરજી મુજબ ઉપયોગ કરી રહ્યા છે! હવે જે દિશા-નિર્દેશ થયા છે, તે કેટલા અસરકારક સાબિત થશે તે કહી શકાય નહીં. દુનિયાભરમાં `એઆઈ' ટેક્નોલોજી હાલના સમયે જે સ્તર પર પહોંચી ગઈ છે, તેની સરખામણીમાં દિલ્હીમાં તેનો ઉપયોગ પ્રારંભિક સ્તરનો છે, તો કેટલાંક પ્રકરણોમાં બાલિશ પણ જણાય છે. અનેક લોકપ્રિય ફિલ્મોનાં દૃશ્યોને પણ `એઆઈ'થી બદલીને સોશિયલ મીડિયામાં જાહેરખબરની જેમ ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યાં છે. `આપ'ના એક વીડિયોમાં ફિલ્મ ચક દે ઇન્ડિયાનું દૃશ્ય છે, જેમાં શાહરુખ ખાન મહિલા હોકી ટીમની ખેલાડીઓને કંઈ સમજાવી રહ્યા છે, `આપ'એ તેની જગ્યાએ જે `વોઈસ ઓવર' નાખ્યો છે, એમાં તેઓ કન્યાઓને કહી રહ્યા છે કે, 23 ડિસેમ્બરે બધી મહિલાઓએ મુખ્ય પ્રધાન મહિલા સમ્માન નિધિ માટે રજિસ્ટ્રેશન કરાવી લેવું જોઈએ. પહેલો એક વીડિયો આવ્યો, જેમાં બંધારણના ઘડવૈયા બાબાસાહેબ આંબેડકર અરવિંદ કેજરીવાલને આશીર્વાદ આપી રહ્યા છે, પછી એક વીડિયો આવ્યો, જેમાં કેજરીવાલ એક બાળકની આંગળી પકડીને તેને એક આલીશાન સ્કૂલમાં લઈ જઈ રહ્યા છે. એક વીડિયોમાં તેઓ કેન્દ્રીય ગૃહપ્રધાન અમિત શાહની સામે બેઠા છે અને તેમને કહી રહ્યા છે કે, તેઓ બાબાસાહેબ આંબેડકરનું અપમાન સહન નહીં કરે. ચૂંટણીપંચે હવે કહ્યું છે કે, આવી સામગ્રી પર તદ્દન સ્પષ્ટ લખેલું હોવું જોઈએ કે, આને `એઆઈ'થી તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. અનેક વેળા તદ્દન સ્પષ્ટનો અર્થ પણ ખૂબ સ્પષ્ટ નથી હોતો. કારણ કે, આવા વીડિયોમાં નીચે ખૂબ બારીક અક્ષરોમાં પંચના દિશાનિર્દેશોનું પાલન કરતાં લખવામાં આવ્યું હોય છે `એઆઈ જનરેટેડ વીડિયો'. એટલે કે, આ વીડિયો `એઆઈ' દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. આથી આ વીડિયોની ચમક દમક અને ઘોંઘાટમય સંગીતની વચ્ચે ઝાંખા દેખાનારા આ અક્ષર તમારી નજર બહાર જાય એની અહીં પૂરી વ્યવસ્થા  હોય છે. આ જ કારણ છે કે, ચૂંટણીપંચે જે નિર્દેશ આપ્યા છે, તે અપૂરતા જણાય છે, શું તેને એવી રીતે ન કરી શકાય જેવી રીતે સિગારેટનાં પેકેટો પર સ્પષ્ટ ચેતવણી લખેલી હોય છે? દેખાય એવા સ્પષ્ટ શબ્દોમાં એ કેમ ન લખી શકાય કે, આ વીડિયો વાસ્તવિક નથી, આને `એઆઈ'થી તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે? આ સૂચનાના અક્ષરોનો આકાર શું હોવો જોઈએ એ સંદર્ભમાં પણ નિયમ કરવા આવશ્યક છે. વીડિયો જે ભાષામાં છે, સૂચના પણ એ જ ભાષામાં લખેલી હોવી જોઈએ. જેમની સામે જે ચૂંટણી પ્રચાર સામગ્રી રજૂ કરવામાં આવી રહી છે તે અસલી છે કે નહીં, એ જાણવાનો અધિકાર મતદાતાઓને મળવો જ જોઈએ.