ભારત-ચીન સમજૂતી : દુનિયા ચકિત!

પૂર્વ લદ્દાખમાં વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા-એલએસીનાં બે સ્થળ  ડેપસાંગ અને ડેમચોકથી ભારત-ચીનની સેનાઓની પાછા હટવાની પ્રક્રિયા પૂરી થઈ છે. હવે પૂર્વની જેમ બન્ને વિસ્તારમાં પેટ્રોલિંગ શરૂ કરવામાં આવશે. આ પહેલાં દિવાળીના દિવસે બન્ને દેશના જવાનો બે-ચાર વર્ષથી એકબીજાનું મોઢું મીઠું કરાવતા હતા. ભારત ચીન વચ્ચે હાલમાં થયેલી સમજૂતી અંતર્ગત મહિનાના અંત સુધી સેનાઓનું પાછળ હટવાનું લક્ષ્ય હતું. આ કાર્ય સમયસર પૂરું થઈ ગયું છે. સમજૂતી તુરંત પછી વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને ચીનના રાષ્ટ્રપ્રમુખ શી જિનપિંગ વચ્ચે થયેલી મંત્રણા પણ કારગર રહી છે. ભારત-ચીન સંબંધોમાં નાટકીય રીતે તાણ ઘટવાથી દુનિયાભરમાં આશ્ચર્ય છે. છેલ્લાં ચાર વર્ષથી બન્ને પક્ષ પોતાની વાત પર મક્કમ હતા. શી જિનપિંગનો દિલ્હીને સંદેશ હતો કે, સંબંધોની મોટી તસવીર વિશે વિચારતાં પહેલાં આવો, સીમા પર જે સ્થિતિ પહેલાં હતી, તેને બહાલ કરવામાં આવે. હવે ચીનના વલણમાં સુધારો થયો હોવાથી ભારતની સ્થિતિ પ્રબળ બની છે. ચીને વાસ્તવમાં સીમા પર સ્થિરતા કરવા માટે પહેલું પગલું ભરવા સંમતિ બતાવી છે. સેનાની વાપસી શરૂ થઈ ગઈ છે. ચીન હવે વ્યાપક શાંતિ અને સમજૂતી ઈચ્છે છે. મોદી-શી જિનપિંગની બેઠક પછી હવે બન્ને પક્ષનાં નિવેદનો પછી સંબંધો સામાન્ય બનાવવાની દિશામાં પ્રક્રિયા હવે શરૂ થઈ છે. અનેક લોકો એ વાતથી ચકિત છે કે, ચીને ડેપસાંગ અને ડેમચોકના સૌથી વિવાદાસ્પદ મોરચે પોતાના ફાયદાનો દુરાગ્રહ નથી રાખ્યો. હવે બીજિંગને અમેરિકા પર સરસાઈ કરવાની તક મળી છે. બીજું 1950ના દશકાથી પશ્ચિમી પ્રશાંત વિસ્તાર અને અન્ય કેટલાક ક્ષેત્રોમાં પેદા થયેલા ભયને અસરહીન બનાવવા માટે પણ પારંપરિક ચીની ભૂ-રાજનીતિએ પોતાના નવા નિર્ણયને અમલમાં મૂક્યો છે. સંભાવનાઓ છતાં નિકટ ભવિષ્યમાં ચીન સાથે સંબંધ થકી કેટલીક મૂળભૂત વિશેષતાઓને મૌલિક રૂપથી નહીં બદલી શકાય, આપણી હિમાલયની સીમા કદાચ સ્થિર જ બની રહેશે, છતાં ભારતે સતત સતર્ક રહેવું પડશે.