કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અમિત શાહની ઉપસ્થિતિમાં ભુજ ખાતે બીએસએફની
હીરક જયંતી પરેડ યોજાઈ. કચ્છ જ નહીં, ગુજરાતની ધરતી પર પ્રથમ એવો આ ઐતિહાસિક અવસર હતો. બીએસએફ હવે તો ખૂબ સારી સગવડો
સાથે મજબૂત દળ બની ગયું છે. અમિત શાહે વચન આપ્યું છે કે, પાંચ
વર્ષમાં સીમા સુરક્ષા દળને દુનિયાની સૌથી સક્ષમ, મોડર્ન ફોર્સ
બની જાય એવા પ્લાનિંગ સાથે સરકાર આગળ વધી રહી છે. બીએસએફનો ખુદનો એક ઈતિહાસ છે. સ્થાપના
દિવસની ઉજવણી એક સપ્તાહ પહેલાં થઈ. હકીકતમાં બીએસએફ પહેલી ડિસેમ્બરે અસ્તિત્વમાં આવ્યું
છે. કચ્છના જનજીવન સાથે સીમા સુરક્ષા દળ વણાઈ ચૂક્યું છે. સરહદે તો ખાખી વર્ધીધારી
આ ફોજીની હાજરી જોવા મળે... વાહનોની કતાર જતી હોય ભુજ કે ગાંધીધામ જેવાં શહેરોમાં પણ
બીએસએફની મોટી હાજરી. એક નજર આ જાંબાઝ, રાષ્ટ્રભક્ત, ફરજપરસ્તી સુરક્ષા દળ ઉપર... 1965માં સ્થપાયેલું આ દળ પાકિસ્તાન અને બાંગલાદેશ સીમાએ રખોપું કરતી
પાંચ કેન્દ્રીય સશસ્ત્ર પોલીસ ફોર્સ પૈકીનું એક છે. તેના 186 બટાલિયનમાં અઢી લાખથી વધુ જવાન
ફરજ બજાવી રહ્યા છે. ભારતીય સીમા પર સુરક્ષાની પ્રથમ હરોળ લેખાતું બીએસએફ સરહદે સુરક્ષા
સંભાળતું દુનિયાનું સૌથી મોટું દળ છે. 1965માં એપ્રિલમાં પાકિસ્તાને કચ્છના રણમાં ઘૂસણખોરી કરી એ ઘટનાને
પગલે વર્ષાંતે બીએસએફની રચના થઇ હતી. એ સમયે માત્ર 25 બટાલિયન હતી. કચ્છ સહિતની સરહદે કુદરતની તમામ પ્રતિકૂળતાઓ સહન
કરીને જવાનો ફરજ બજાવી રહ્યા છે. ભારતની સરહદો સાચવવી એ કોઈ ખાવાના ખેલ નથી. આપણી સમુદ્રી
સીમાની લંબાઈ 7000 કિલોમીટર છે અને પાકિસ્તાન, ચીન, નેપાળ, ભૂતાન, બાંગલાદેશ તથા બર્માને અડતી જમીન-સરહદની લંબાઇ
14 હજાર કિલોમીટર છે. કચ્છ-ગુજરાતમાં રણ અને ક્રીક સીમા છે. સીમાપાર પાકિસ્તાન
જેવા શત્રુ દેશની મોજૂદગીને લીધે જવાનોએ સતત સતર્ક રહેવું પડે છે. ઘૂસણખોરી (ક્રોસિંગ), કેફી દ્રવ્યો, (ભૂતકાળમાં)
શસ્ત્રોની હેરાફેરી, સીમાવર્તી ક્ષેત્રમાં ગુનાખોરી રોકવા,
દેશવિરોધી પ્રવૃત્તિ ડામી દેવા જેવી કામગીરી બીએસએફ બજાવે છે. ખેદની
વાત છે કે, આવાં ફરજપરસ્ત દળને રાજકારણના છાંટા ઉડાડવાના પ્રયાસ
કરવામાં આવી રહ્યા છે. તાજેતરમાં કેન્દ્ર સરકારે એક મહત્ત્વના નિર્ણયમાં પાકિસ્તાન
અને બાંગલાદેશ સાથે સરહદ ધરાવતાં રાજ્યો પંજાબ, આસામ અને પશ્ચિમ
બંગાળમાં બીએસએફ અધિકાર ક્ષેત્ર 15 કિ.મી.થી વધારીને 50 કિ.મી. કરવાની જાહેરાત કરી છે. પંજાબ, આસામ, બંગાળ સીમાએ આતંકી
તત્ત્વોની ઘૂસણખોરી, ડ્રોનના ઉપયોગ જેવી બાબતોને ધ્યાને લઇને
આ નિર્ણય લીધો છે, પરંતુ 5. બંગાળ, પંજાબ સરકારોને એ પસંદ નથી પડયું અને નિર્ણય
પાછો ખેંચવાની માગણી થઇ રહી છે. સીમા સુરક્ષા દળનો જન્મ પાકિસ્તાન સાથેનાં યુદ્ધમાંથી
થયો છે એમ કહી શકાય. 1965ના એપ્રિલ
માસમાં પાકિસ્તાને કચ્છનાં રણમાં ઘૂસણખોરી કરી એ ઘટના પછી સજાગ બનેલી ભારત સરકારે સીમા
સુરક્ષા દળની રચના કરવાનો નિર્ણય લીધો. પહેલી ડિસેમ્બર-1965ના બીએસએફની સ્થાપના થઇ. કચ્છ
માટે ગૌરવ લેવા જેવી વાત એ છે કે, તેમાં
પૂર્વ સાંસદ મહારાવ કુંવર હિંમતાસિંહજીએ ભૂમિકા ભજવી હતી. 1965નાં યુદ્ધ વખતે હિંમતાસિંહજી
સ્વતંત્ર પક્ષના સંસદસભ્ય તરીકે લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા. તેમણે કચ્છની સરહદ પર નાપાક
ખતરા અંગે જોરદાર રજૂઆત કરી હતી. એટલું જ નહીં, સંસદમાં નિવેદન કરતાં બીએસએફને પણ ફોજની જેમ અસરકારક દળ બનાવવાની હિમાયત કરી
હતી. આવું સીમાદળ રચવાની જરૂરિયાત કેમ ઊભી થઈ એ જાણીએ. 1965 સુધી પાકિસ્તાન સાથેની ભારતની
સરહદો પણ રાજ્ય સશસ્ત્ર પોલીસ બટાલિયનને હવાલે હતી. પાકિસ્તાને કચ્છ સરહદે સરદાર ચોકી, છાડબેટ અને બિયારબેટ પર નવમી એપ્રિલ-1965ના આક્રમણ કર્યું હતું. આ હુમલા
વખતે રાજ્ય-કેન્દ્રીય પોલીસ દળના જવાનોએ બહાદૂરીથી આક્રમણ ઝેલ્યું, પણ મર્યાદા છતી થઈ ગઈ. આમ, કેન્દ્ર સરકારે પાકિસ્તાન સાથેની આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદે શસ્ત્રસજ્જ અને તાલીમબદ્ધ
ખાસ દળની જરૂરત અનુભવી અને થોડાં મંથન પછી આમ પહેલી ડિસેમ્બર-1965ના સીમા સુરક્ષા દળ અસ્તિત્વમાં
આવ્યું. કે.એમ. રુસ્તમજી તેના પ્રથમ વડા અને સ્થાપક બન્યા હતા. મ.કુ. હિંમતસિંહજી આ
માટે પહેલેથી સજાગ હતા. એપ્રિલ-1965માં ભારત
ઊંઘતું રહ્યું અને પાકિસ્તાની દળો આપણો મુલક પચાવતાં આગળ વધતાં રહ્યાં હતાં, ત્યારે તેમણે સંસદ ઉપરાંત ગૃહપ્રધાનથી માંડીને
વિદેશમંત્રી સુધી આક્રમક રજૂઆત કરી હતી કે, નાપાક પાડોશીના મનસૂબા
સારા નથી. તેને પાઠ નહીં ભણાવીએ તો કચ્છને અને દેશને બેહદ નુકસાન થશે. આ રજૂઆતનું જોઇએ
તેવું પરિણામ આવ્યું નહીં. કચ્છ-સિંધને જોડતો છાડબેટ-કંજરકોટ સહિતનો વિશાળ વિસ્તાર
ભારતનું અભિન્ન એ અંગ હોવા છતાં પાકિસ્તાને વિધિવત રીતે પડાવી લીધો. આપણી મુત્સદ્દીગીરી
કે રાજકીય વ્યૂહરચના સદંતર નિષ્ફળ નીવડી એનો હિંમતાસિંહજીને જીવનના આખરી શ્વાસ સુધી
રંજ હતો. એપ્રિલ-2006માં આ લખનારા
સાથે લંબાણભરી વાતચીતમાં રાજવી પરિવારના મોવડીએ વસવસો વ્યક્ત કર્યો હતો કે, કચ્છનાં રણમાં પેશકદમી કરનારાં પાકિસ્તાની દળોને
જડબાંતોડ જવાબ આપવામાં તત્કાલીન વડાપ્રધાન લાલબહાદુર શાસ્ત્રીને કંઇ નડયું હોય તો તે
વિશ્વ સમુદાયમાં `શાંતિપ્રિય
રાષ્ટ્ર' તરીકેની આપણી ઇમેજ. અલબત્ત, ભારતે 1965નું યુદ્ધ
જીત્યું, પણ મોટો વિસ્તાર ગુમાવી દીધો હતો. એટલું જ નહીં,
1971નાં યુદ્ધમાં આપણી ફોજે બહાદૂરીપૂર્વક
એ વિસ્તાર કબજે કર્યો, છતાં તાશ્કંદ
વાટાઘાટમાં ભારતે પાડોશીને એ તાસક પર ભેટ ધરી દીધો હતો. બીએસએફએ સ્થાપના થયા પછી તુરંત
રણ સરહદ સંભાળી લીધી હતી. એક નંબરની બટાલિયનને સરદાર ચોકી, વિઘાકોટ,
કરીમશાહી, બિયારબેટ, પોઇન્ટ
84, ભેડિયાબેટ, મોટા બેટ અને ખાવડાનો હવાલો સોંપાયો. બીજા નંબરની
બટાલિયન ખડીર અને બનાસકાંઠા સરહદે ગોઠવવામાં આવી હતી. ધીરે-ધીરે કચ્છ-ગુજરાત અને દેશમાં
આ દળ સરહદે રખોપાં કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવતું થઇ ગયું. બીએસએફ આજે કચ્છનાં જનજીવન
સાથે વણાઇ ગયેલું દળ છે. ધરતીકંપ અને અતિવૃષ્ટિ જેવી કુદરતી આફત વખતે જવાનો ખડેપગે
રહે છે. એટલું જ નહીં, ગ્રામ્ય પંથકમાં આરોગ્ય કેમ્પ જેવી સમાજસેવાની
કામગીરી પણ બજાવતા રહે છે અને આમ પણ `જીવતપર્યંત કર્તવ્ય' એ બીએસએફનો મુદ્રાલેખ છે. શાંતિ સમયમાં સીમા
દળ સરહદી વિસ્તારના લોકોમાં સુરક્ષાની સમજ વધારવાની ફરજ બજાવે છે. કચ્છ જેવા સંવેદનશીલ
વિસ્તારમાં સરહદની પેલે પારથી થતા ગુના રોકવા માટે સજાગ રહે છે. સીમાદળની ખૂબી એ છે
કે, તે એર વિંગ, મરિન વિંગ, આર્ટિલરી રેજિમેન્ટ અને કમાન્ડો યુનિટ ધરાવનારું એકમાત્ર અર્ધલશ્કરી દળ છે.
તેના શૌર્યના ઇતિહાસમાં 1971નું યુદ્ધ
સુવર્ણાક્ષરે લખાયેલું છે. આ દળે કચ્છ સીમાએથી કૂચ કરીને સિંધના નગરપારકર પર તિરંગો
લહેરાવ્યો હતો અને મેજર ચંદનાસિંહ ચંડેલે વિંગુર ચોકી પર હલ્લો બોલાવ્યો હતો. એ પ્રકરણ
`બેટલ ઓફ વિરાવા' તરીકે આજે પણ પ્રખ્યાત છે.
